3 Złoty kanał komunikacji naukowej

Przypominamy, że czasopisma otwarte należą do tego kanału komunikacji naukowej, które nazywa się złotym (Gold Open Access) w odróżnieniu od zielonego zarezerwowanego dla repozytoriów. Postulat rozwoju złotej drogi w Ruchu Open Access zawarty został w manifeście Budapest Open Access Initiative podpisanym podczas zorganizowanej przez Open Society Institute konferencji w 2001 roku. Nazwa jest umowna i przyjęła się w publicystyce.

Początki powstawania czasopism otwartych to przełom lat 80-tych i 90-tych. W otwartym modelu zaczęły się wówczas ukazywać następujące czasopisma recenzowane: New Horizon in Adult Education (1987), Psychology (1990) oraz Electronic Journal of Communication, Postmodern Culture, Bryn Mawr Classical Review (1990) [21]. Obecnie DOAJ (Directory of Open Access Journals), największa światowa baza informacji o otwartych czasopismach, odnotowuje ponad 6500 tytułów, w tym 99 z Polski (stan na 18.05.2011).

Więcej informacji o kolejności powstawania czasopism otwartych można znaleźć w Open Access Directory.

Recenzowanie
Podobnie jak w przypadku otwartych czasopism tradycyjnych ważną rolę w nowym modelu odgrywa proces recenzowania (ocena poziomu merytorycznego artykułu). Wydawcy zbyt często podnoszą argument, że czasopisma otwarte są gorszej jakości, dlatego warto tu podkreślić, że recenzowanie nie ma nic wspólnego z tym czy czasopismo jest otwarte czy zamknięte, zależy jedynie od redakcji czasopisma, na jakim poziomie naukowym tworzą dany tytuł. Przykład wydawnictw takich jak Springer Verlag czy Nature pokazują, że można publikować teksty dobrej jakości zarówno w modelu płatnym, jak i bezpłatnym.

Koszty
Nowa generacja czasopism stworzonych nie tylko przez zwolenników otwartej nauki, ale od niedawna także przez znanych wydawców, to czasopisma wolne od opłat wnoszonych w tradycyjnym modelu przez subskrybentów. Co nie znaczy, że ich wytworzenie nic nie kosztuje.

Kosztuje i to sporo, ale redakcje, instytucje naukowe, wydawcy, którzy je publikują poszukują alternatywnych źródeł finansowania, sięgając m.in. do pieniędzy sponsorów, rządowych, środków instytucji naukowych, ośrodków akademickich, a także korzystając z dotacji innych organizacji (np. fundacji) związanych z tożsamą dla czasopisma dyscypliną naukową oraz zasobów finansowych samych autorów. Takich wydawnictw jest coraz więcej: Hondawi, PubMedCentral czy Versita i Termedia w Polsce. Ale o ekonomicznym aspekcie i modelach będzie w dalszej części kursu.

W związku z tym powstało wiele modeli ekonomicznych czasopism naukowych o czym szerzej będzie w następnej części modułu.

Cechy naukowego czasopisma otwartego

Aby rozpoznać otwarte czasopismo należy zwracać uwagę na cechy charakterystyczne:

• czy jest to czasopisma naukowe (zazwyczaj recenzowane),
• czy całe czasopismo (nie tylko wybrane artykuły) udostępnione jest w Internecie,
• czy z tekstami można zapoznać się nieodpłatnie,
• czy publikowane jest na wolnych licencjach np. Creative Commons,
• czy autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do artykułu.