1 Wprowadzenie

Wzrost polskich tytułów otwartych czasopism w DOAJ z 9 do 128 pozycji w przeciągu sześciu lat (DOAJ, 2011), uruchomienie w ostatnich latach pierwszych profesjonalnie działających uczelnianych repozytoriów Open Access - AMUR czy Cyfrowego Repozytorium Politechniki Łódzkiej oraz realizacja międzyuczelnianych inicjatywy z pogranicza otwartej nauki i dziedzictwa narodowego jak Akademicka Biblioteka Cyfrowa Kraków czy Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, pozwalają wierzyć, że w Polsce ruch Open Access, choć nie tak dynamiczny jak zagranicą, przybiera na sile.
Różnice w skali rozwoju, ale także podejścia do promowania i wspierania Open Access na arenie międzynarodowej i polskiej, dobrze obrazuje zestawienie dwóch wydarzeń ostatnich miesięcy.

Przykład pierwszy dotyczy działania Princeton University, który zachęca własnych pracowników do publikowania w czasopismach tworzonych w modelu open access i krytykuje politykę wydawniczą wielkich wydawnictw [42]. W obronie praw pracowniczych uczelnia stara się zapobiegać przenoszeniu autorskich praw majątkowych przez autorów publikacji naukowych na wydawców czasopism (z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to absolutnie niezbędne).

Przykład drugi to działania Wydawnictw Akademii Górniczo-Hutniczej, które w marcu tego roku uwolniły swoje czasopisma naukowe. Pełne teksty artykułów zamieszczanych w 19 tytułach czasopism elektronicznych wydawanych w AGH stały się dostępne w Internecie bez żadnych ograniczeń. Także te najnowsze, które w otwarty sposób były dostępne dopiero po okresie 2 lat od daty publikacji [43]. Polskie środowisko naukowe, pracownicy nauki i wydawcy uczelniani reprezentują zachowawczą politykę, wykazują dość dużą ignorancję jeśli chodzi o wiedzę na temat e-nauki, otwartej nauki, nowych modeli komunikacji, polityki Unii Europejskiej w tym zakresie, pomimo że na co dzień korzystają z darmowych zasobów sieci, szczególnie z tych zagranicznych.

Choć waga przedsięwzięć polskich nie jest tak doniosła jak instytucji międzynarodowych, można podać kilka mocnych przykładów dobrych praktyk w obszarze otwartej nauki. Równolegle do stabilnych otwartych czasopism i otwartych repozytoriów, na gruncie polskim coraz częściej podejmowane są indywidualne projekty, które za cel stawiają upowszechnienie polskiego dorobku naukowego. Projekty te są inicjowane oddolnie przez jednostki, które uznają, że otwarty model komunikacji naukowej ma potencjał by znacząco podnieść jakość kształcenia, a tym samym przynieść korzyść całemu społeczeństwu.

Na mapie otwartościowych projektów edukacyjnych najsilniej zaznaczają swoje działanie organizacje pozarządowe, np. Fundacja Nowoczesna Polska z projektami Wolne Lektury, Wolne Podręczniki czy Stowarzyszenie Wikimedia Polska z projektami Wikibooks, Wikiźródła, WikiMedia Commons, Wikipedia i inne. Jednak przegląd inicjatyw z obszaru edukacji wyższej i nauki pokazuje, że polskie środowisko naukowe i akademickie zaczyna oddolnie aktywizować się w kierunku otwartości.

Ten moduł kursu ma na celu przegląd najciekawszych polskich naukowych i akademickich projektów otwartych. Przykłady prezentują różne podejścia do realizowania otwartości w nauce i kształceniu akademickim.