3 Definicja otwartej nauki

Dotychczas brak jeszcze precyzyjnej definicji otwartej nauki, termin ten przyjmuje trochę inne znaczenie w różnych okolicznościach i społecznościach naukowych. W niektórych przypadkach oznacza bunt przeciwko zbyt skomercjalizowanej nauce, w innych oznacza dążenie do uwolnienia informacji naukowej, gdzie indziej to jedynie nowy sposób organizacji pracy naukowców. Przyjmuje się, że termin obejmuje wszystkie próby stosowania otwartych modeli produkcji i dystrybucji treści w sferze nauki, czyli otwarty dostęp do publikacji naukowych, otwarte dane, otwarte modele współpracy naukowej, czy tak zwane „badania prowadzone przy otwartym notatniku”.

Otwarta nauka bywa również określana innymi terminami. Brytyjska Open Knowledge Foundation stosuje pojęcie „otwarta wiedza”, przez które rozumie połączenie trzech elementów: utworów, danych oraz informacji urzędowych [10].

Jamais Cascio, pisząc w 2004 r. o otwartym modelu pracy naukowej, nazwał go „nauką o otwartym kodzie źródłowym” [11]. Cascio odwołuje się do koncepcji „oprogramowania o otwartym kodzie źródłowym”, nazywanego też „wolnym oprogramowaniem” – opartego na wspólnej, zbiorowej pracy z wykorzystaniem swobodnie dostępnych danych, wymienianych między uczestnikami.

Do tego modelu współpracy i dzielenia się jej efektami, wypracowanego po raz pierwszy przez informatyków, odwołują się niemal wszystkie otwarte projekty w nauce, ale także w kulturze. Richard Stallman w latach 80. zdefiniował podstawowe swobody użytkownika oprogramowania: swobodę używania, badania, kopiowania, modyfikowania i dalszej dystrybucji [12]. Swobody te leżą także u podstaw działań obejmowanych terminem otwartej nauki.

Cztery konstytutywne zasady dla otwartej nauki opracowane przez projekt Science Commons [13] to:

• Otwarty dostęp do treści - zasada ta odpowiada modelom open access.
  
  
• Otwarty dostęp do narzędzi - należy zapewnić swobodny dostęp do wszelkich materiałów niezbędnych do powtórzenia danego badania. W przypadku podawanego przez Science Commons przykładu nauk przyrodniczych oznacza to swobodną dostępność kultur komórkowych, narzędzi genetycznych czy odczynników. W innych przypadkach może to oznaczać na przykład otwartość stosowanego lub tworzonego na potrzeby badań oprogramowania, metod badawczych itd.
  
  
• Otwarty dostęp do danych - surowe dane będące wynikiem badań powinny być równie dostępne, co przygotowane na ich podstawie publikacje. Otwartość oznacza możliwość swobodnego rozprowadzania, kopiowania, formatowania i łączenia danych w celu wykorzystania ich w nowych badaniach.
  
  
• Otwarta cyber-infrastruktura – z uwagi na przydatność udostępnianych treści i danych niezbędne jest stworzenie otwartej, publicznej infrastruktury do ich przechowywania. Infrastruktura taka musi umożliwiać między innymi swobodne przeszukiwanie czy łączenie ze sobą różnych źródeł, a także zapewniać odpowiednią strukturę oraz opis zawartych w niej treści i danych.

Założenia otwartej nauki zakładają, że publikacja ostatecznego sprawozdania z badań w czasopiśmie nie jest jedyną formą komunikacji naukowej – udostępniać można na przykład dane lub bezpośredni zapis nadal prowadzonych badań i analiz. Tym samym mamy do czynienia z otwieraniem się nowych kanałów komunikacji wymienionych powyżej.

Myślenie o otwartej nauce jako modelu całokształtu pracy naukowej dobrze pokazuje definicja „biologii opartej na otwartym źródle” (Open Source Biology) opracowana przez Molecular Sciences Institute – niezależne laboratorium zajmujące się genetyką i modelowaniem komputerowym. Elementami otwartej biologii są wg tej koncepcji:

• publikowanie wyników badań w otwartych publikacjach naukowych;
• udostępnianie członkom środowiska naukowego metod badawczych oraz odczynników;
• udostępnianie w internecie nieopublikowanych danych;
• udostępnianie tworzonego oprogramowania na otwartych zasadach;
• wspieranie komercyjnych aplikacji opracowywanych technologii [14].