11 Prawo autorskie a repozytoria

Zasadniczym celem stworzenia repozytorium jest umożliwienie łatwego, a co najważniejsze bezpłatnego dostępu do najnowszych publikacji pracowników danej instytucji. Do jego zasobów mogą być włączone bez problemu za zgodą autorów prace, do których prawa są oczywiste i należą do naukowców lub ich rodzimych instytutów (np.: sprawozdania, raporty, analizy, wyniki badań, publikacje wydawcy uczelnianego). Jeżeli autor opublikował swoją pracę u komercyjnego wydawcy musi upewnić się czy ma prawo do zamieszczenia jej w repozytorium. Należy pamiętać o tym, że majątkowe prawo autorskie do rozporządzania dziełem i otrzymania wynagrodzenia za jego korzystanie jest zbywalne i autor dzieła, podpisując umowę może przenieść je np. na wydawcę. Musi on zatem sprawdzić jakiego rodzaju umowę podpisał ponieważ wydawca może nie zgodzić się na jednoczesne a nawet późniejsze umieszczenie tekstu w repozytorium.

Pomocą autorom może służyć angielski portal SHERPA (dawniej Romeo), gdzie znajdują się informacje o politykach i warunkach umieszczania w repozytoriach materiałów, opublikowanych wcześniej u danego wydawcy komercyjnego. Obecnie portal rejestruje wydawców podzielonych na 4 grupy, każda grupa oznaczona jest odpowiednim kolorem gdzie: kolor zielony oznacza pełną zgodę na publikację preprintów i postprintów lub ostateczną wersję wydawcy; niebieski na publikację tylko postprintów lub ostateczną wersję wydawcy; żółty tylko preprintów; biały oznacza brak zgody na archiwizację.

Rys. 13. Oznaczenia wydawców w portal SHERPA

W ramach projektu SHERPA opracowano również wytyczne dotyczące zapisów w umowach na przechowywanie i udostępnianie materiałów w repozytoriach.

Rys. 14. Warunki dotyczące autoarchiwizacji określone przez wydawcę Kluwer w portalu SHERPA

Warto wiedzieć o tym, że autor może negocjować warunki umowy i zmienić ją na taką, która pozwoli mu dostarczyć tekst do otwartego archiwum. Jeżeli zasady wydawcy nie są jasne i autor nie wie czy ma prawo do zamieszczenia pracy w repozytorium, może zapytać wydawcę o zgodę na autoarchiwizację. Często zdarza się tak, że wydawca wysyła do autora indywidualne pozwolenie na upowszechnienie pracy w archiwum.

Natomiast majątkowe prawa autorskie do utworów przesyłanych do repozytoriów zawsze pozostają przy autorach, którzy najczęściej udzielają licencji niewyłącznej na korzystanie ze swoich dzieł. Oznacza to, że utwór może być przekazany w tej samej postaci innemu podmiotowi bez pytania o zgodę właścicieli repozytorium. Udzielenie licencji ma często miejsce w procesie zamieszczania pracy w repozytorium poprzez jej akceptację lub poprzez podpisanie i odesłanie umowy licencyjnej. Każda osoba deponująca swoją pracę w repozytorium zaświadcza, że posiada prawa autorskie dotyczące archiwizowanego dzieła. Niektórzy twórcy repozytoriów mają jedynie zapis na stronach projektu, że prawa autorskie pozostają przy autorach [36].

Należy podkreślić, że zasady respektowania prawa autorskiego powinny być jasno opisane i udostępnione na platformie repozytorium. Przykładem licencji niewyłącznej, której brak zatwierdzenia w procesie autoarchiwzacji powoduje automatyczne odrzucenie pracy — może być licencja stosowana w repozytorium AMUR:

Rys. 15. Licencja stosowana w repozytorium AMUR