3 Jak powstały repozytoria?

Współczesne repozytoria związane są z procesem ewolucji systemu komunikacji naukowej. Jest ona definiowana jako system, w ramach którego badania naukowe są prowadzone, poddawane ocenie, rozpowszechniane oraz przechowywane z myślą o przyszłych badaczach. System ten rozwija się wielotorowo poprzez: formalne środki komunikacji, takie m.in. jak publikacje w recenzowanych czasopismach, repozytoria oraz nieformalne kanały komunikacyjne, takie jak np. elektroniczne listy dyskusyjne.

Wiek XVII przyjmuje się za początek zorganizowanego systemu komunikacji w nauce. Wówczas to rozwinęła się sieć klubów i towarzystw naukowych głównie w Anglii, Niemczech, Francji i we Włoszech. Towarzystwa te wydawały pierwsze czasopisma naukowe. W 1665 r. ukazał się francuski Journal de Scavans (później Journal des Savants) założony przez Denisa de Sallo, a parę miesięcy później Royal Society of London wydało Philosophical Transactions. Zatem od prawie 350 lat uczeni przekazują wyniki swoich badań naukowych w sposób sformalizowany, publikując je w czasopismach naukowych. Wymiana myśli między uczonymi funkcjonowała na zasadzie „wymiany darów”. Czasopisma były wydawane po jak najniższych kosztach, aby naukowcy mogli dotrzeć do wyników interesujących ich badań.

Cały ten proces rozwijał się bez większych przeszkód aż do lat 70-tych ubiegłego wieku, kiedy to prywatni przedsiębiorcy dostrzegli w wynikach badań naukowych, rozumianych jako produkt, ogromną wartość rynkową. Zaczęto nabywać od towarzystw naukowych prawa do wydawania czasopism naukowych. Nastąpiła większa specjalizacja nauki , powstawały nowe dyscypliny naukowe.

Wraz ze wzrostem liczby dziedzin rosła liczba naukowców, wzrastała także liczba artykułów, materiałów pokonferencyjnych i monografii będących efektem ich pracy. To wszystko powodowało wydawanie coraz większej liczby czasopism. Ceny periodyków rosły w szybkim tempie. W latach 1986-2002 w USA wzrosły one o 227% [29]. Budżety bibliotek były jednak ograniczone i w krótkim czasie okazało się, że nie mogły one pozwolić sobie na zakup wielu tytułów.

Powyższe zjawisko nazwano „kryzysem czasopiśmienniczym” (ang. serials crisis). Była to jedna z przyczyn powstania repozytoriów otwartych, ale najważniejszą z przyczyn było upowszechnienie Internetu i chęć szybkiej wymiany wiedzy między naukowcami.

Repozytoria rozwijali na początku lat 90. fizycy, biologowie, matematycy — jednym słowem „ścisłowcy” — dla których najistotniejszą rzeczą jest szybka wymiana informacji i dyskusja naukowa, ona bowiem prowadzi do odkryć, innowacji czy nowych rozwiązań technicznych. Nie przypadkiem pierwsze repozytorium dziedzinowe dla fizyków arXiv powstało w Laboratorium Narodowym USA w Los Alamos w roku 1991.

Repozytoria powstają w tej chwili masowo, głownie instytucjonalne, ponieważ uczelnie wyższe starają się pokazać swój dorobek naukowy i wypromować badania, które prowadzą, nawiązać kontakty, podnieść rangę uczelni.