Sposoby poszukiwania otwartych zasobów nauki (Open Access)

W tym module dokonamy przeglądu różnych sposobów docierania do zasobów naukowych dostępnych w modelu Open Access i omówionych w poprzednich modułach, głównie otwartych repozytoriów i czasopism.

Serwis: otwnauka
Kurs: Open Access - Otwarta Nauka
Książka: Sposoby poszukiwania otwartych zasobów nauki (Open Access)
Wydrukowane przez użytkoniwka: Gość
Data: wtorek, 23 sierpień 2016, 11:22

Spis treści

1 Wprowadzenie

Lidia Derfert-Wolf
Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego

W tym module dokonamy przeglądu różnych sposobów docierania do zasobów naukowych dostępnych w modelu Open Access i omówionych w poprzednich modułach, głównie otwartych repozytoriów i czasopism.

Zasoby te są tutaj celowo ujęte dość szeroko i obejmują:
Dalej omówione zostaną następujące sposoby poszukiwania zasobów otwartych
W każdym bloku zagadnień znajdzie się kilka ćwiczeń pozwalających na praktyczna weryfikację zdobytej wiedzy.

2 Wykazy repozytoriów

Wykazy repozytoriów zawierają informacje oraz linki do instytucjonalnych bądź dziedzinowych otwartych archiwów dokumentów OA. Serwisy pozwalają na przeglądanie albo wyszukiwanie repozytoriów wg wybranych kryteriów oraz orientację w takich na przykład zagadnieniach:

2.1 OpenDOAR

Do najważniejszych wykazów i wyszukiwarek repozytoriów należą

2.2 ROAR

Registry of Open Access Repositories (ROAR)

Katalog repozytoriów (2390 zarejestrowanych do 15.08.2011 r.) tworzony w University of Southampton w Wielkiej Brytanii.

Zawiera opcję przeglądania archiwów według krajów, roku utworzenia, typu repozytorium i stosowanego oprogramowania oraz bardzo rozbudowaną opcję wyszukiwania według wielu kryteriów.

Warto dodać, że w ramach wyszukiwania według typu repozytorium można znaleźć archiwa otwartych danych (Open and Linked Data). Rezultaty wyszukiwania zawierają miniatury witryny, wykresu aktywności w deponowaniu dokumentów oraz krótkiego opisu zawierającego link do archiwum, liczbę rekordów, datę utworzenia oraz link do pełnego opisu (rys. 2).

ROAR udostępnia ponadto ciekawą opcję Repository66 - interaktywna mapa świata z repozytoriami, z możliwością dowolnej konfiguracji według krajów czy nazwy oprogramowania.

 ROAR
Rys. 2. Rezultaty wyszukiwania repozytoriów w Registry of Open Access Repositories (ROAR) w zawężeniu do Polski

2.3 Inne

3 Katalogi czasopism OA

Katalogi otwartych czasopism rejestrują recenzowane czasopisma publikowane w tzw. pełnym otwartym dostępie, bez żadnych ograniczeń, jak również tytuły wydawane w innych modelach oraz pozostałe czasopisma funkcjonujące w sieci bez żadnych opłat (free access).

3.1 DOAJ

DOAJ Directory of Open Access Journals

Rejestruje 6886 naukowych czasopism w pełnym OA (dane których 15.08.2011 r.), z których 3111 można przeszukiwać na poziomie artykułów (ponad 615 tys.).

Posługiwanie się katalogiem polega na przeglądaniu listy tytułów według alfabetu albo według 17 dziedzin i dalej poddziedzin. Można również szukać czasopism dzięki prostemu formularzowi do wpisywania słów z tytułu, słów kluczowych czy innych elementów opisu (np. wydawca, kraj, język).

Wysoką jakość katalogu DOAJ zapewniają klarowne kryteria doboru czasopism oraz system opiniowania zgłoszonych tytułów przez zespół specjalistów.

W dziale Statistics można sprawdzić dane o czasopismach w DOAJ według poszczególnych krajów, w tym liczby tytułów dodawanych/stan tytułów w poszczególnych latach
 DOAJ
Rys. 3. DOAJ - strona główna

3.2 Open J-Gate

Open J-Gate

Serwis rejestrujący artykuły z 9359 czasopism naukowych, w tym 6263 recenzowanych (dane z 15.08.2011 r.).

Poza przeglądaniem czasopism wg tytułu, wydawcy czy dziedziny wiedzy, można ich również szukać wg słów z tytułu. Po wyszukaniu czasopisma wyświetlany jest spis treści aktualnego numeru oraz link do numerów archiwalnych.

Ponadto dostępna jest funkcja wyszukiwania artykułów z czasopism zarejestrowanych w bazie

3.3 Inne

4 Witryny wydawców czasopism OA

Inna metoda dostępu do czasopism otwartych to przeglądanie witryn wydawców, z których polecamy najważniejsze wydawnictwa publikujące w modelu Open Access oraz dziedzinowe serwisy czasopism OA:


4.1 Springer Open Choice/Open Access

Program Springer Open Choice/Open Access jest finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i realizowany w ramach umowy na narodową licencję akademicką na czasopisma Springer w latach 2010-2012.

Program Springer Open Choice/Open Access w Polsce umożliwia pracownikom i studentom afiliowanym przy wszystkich polskich instytucjach akademickich, edukacyjnych i naukowych bezpłatne publikowanie artykułów w czasopismach naukowych należących do wydawnictwa Springer na zasadzie swobodnego dostępu (Open Access) w ramach programu Springer Open Choice.

Springer
Źródło: Springer Open Choice for Polish Institutions

Artykuły Open Access poddane są temu samemu co w tradycyjnym modelu publikacji procesowi korekty i akceptacji z udziałem recenzentów, ale po przyjęciu do publikacji stają się dostępne w wersji elektronicznej dla wszystkich użytkowników Internetu na świecie.

Użytkownicy nie ponoszą żadnych opłat za dostęp do artykułów Open Access, gdyż koszty ich publikacji są przeniesione na instytucje finansujące badania naukowe.

Autorzy, którzy publikują w modelu swobodnego dostępu zachowują prawa autorskie, w tym prawo do upowszechniania swojego dzieła zgodnie z licencją tzw. Creative Commons. Ostateczna elektroniczna wersja opublikowanego artykułu jest udostępniana przez wydawcę, jednocześnie może być archiwizowana i udostępniana w repozytoriach instytucji, w której afiliowany jest autor, lub która finansuje Open Access. Wydawnictwo Springer posiada dodatkowo umowę z repozytorium PubMed Central, w którym deponowane są pełne teksty artykułów Open Access z zakresu nauk biomedycznych.

Prowadzony przez wydawnictwo Springer program Springer Open Choice umożliwia autorom wybór publikacji na zasadach tradycyjnych lub na zasadzie Open Access. Opcja Open Access jest dostępna w przypadku artykułów zaakceptowanych do publikacji w jednym z czasopism, które pozwalają na tę formę publikacji (patrz lista czasopism Springer objętych programem Open Choice)

Opcja Springer Open Access dla polskich autorów jest finansowana w 100% centralnie przez MNiSW w ramach umowy Springer/ICM.

---
na podstawie informacji na stronie Programu Springer

5 Multiwyszukiwarki OA

Ogromny przyrost otwartych zasobów nauki sprawił, że wyszukiwanie przydatnych materiałów poprzez przeglądanie repozytoriów czy czasopism jest czasochłonne i nie zawsze kompletne. Zaczęły więc powstawać wyspecjalizowane multiwyszukiwarki i agregatory przeszukujące jednocześnie zasoby wielu repozytoriów, czasopism otwartych i bibliotek cyfrowych, stosujących protokół OAI-PMH (służący do selektywnego pobierania metadanych opisujących obiekty cyfrowe i umożliwiający automatyczną wymianę informacji pomiędzy systemami gromadzącymi takie metadane, a systemami chcącymi te dane uzyskać).

Wyszukiwaniu podlegają metadane (opisy bibliograficzne) i/lub pełen tekst dokumentów z wszystkich albo wybranych repozytoriów czy czasopism (np. jednego kraju, jednej dziedziny, tworzonych w tym samym oprogramowaniu). Większość z multiwyszukiwarek OA oferuje jednoczesne przeszukiwanie milionów rekordów z 1-2 tys. różnych kolekcji

5.1 BASE

BASE

Zintegrowana wyszukiwarka – stworzona i obsługiwana przez bibliotekę uniwersytecka w Bielefeld – zawiera w swoim indeksie ponad 31,4 mln dokumentów z ponad 2 tys. źródeł (dane z 15.08.2011 r.), wśród których są wybrane polskie biblioteki cyfrowe.

W wynikach wyszukiwania otrzymujemy szczegółowe opisy materiałów, w tym streszczenie, typ dokumentu, źródło/dostawcę.

Jakość pracy z serwisem podwyższa dostępność interfejsów wyszukiwania w kilku językach, w tym polskim.
 BASE
Rys. 5. Rezultat wyszukiwania w serwisie BASE

5.2 OAIster

OAIster

Wyszukiwarka ponad 25 mln dokumentów elektronicznych (książek, artykułów, plików audio i video, grafiki itp.) z ponad 1100 kolekcji (repozytoriów, bibliotek cyfrowych, czasopism otwartych).

Serwis należy obecnie do OCLC i rekordy mogą być przeszukiwane wraz z danymi WorldCat albo innymi wyłącznie w ramach bazy OAIster.
 OAIster
Rys. 6. OAIster strona główna

5.3 DRIVER search portal

DRIVER search portal

DRIVER

Multiwyszukiwarka publikacji OA z krajów UE (ponad 3,6 mln dokumentów z 38 krajów, z 306 repozytoriów – dane z 15.08.2011 r.).

Umożliwia wyszukiwanie (proste i zaawansowane), przeglądanie według języków, typów publikacji i repozytoriów uszeregowanych wg liczby zarejestrowanych dokumentów.

Dostępna jest również funkcja szczegółowego wertowania kolekcji (repozytoriów) według krajów.

5.4 Inne

6 Specjalistyczne wyszukiwarki naukowe

Do otwartych zasobów nauki można też docierać korzystając ze specjalistycznych wyszukiwarek naukowych. Nie wszystkie zasoby w nich rejestrowane będą należały do otwartych. Będziemy jednak mieć gwarancję, że przeszukujemy tylko i wyłącznie dokumenty naukowe bądź popularnonaukowe i selekcja będzie dużo łatwiejsza niż w przypadku wyszukiwarek ogólnych.

6.1 SCIRUS

SCIRUS

Serwis Elseviera umożliwiający dostęp do ponad 410 milionów stron internetowych, w tym m.in.: zawartości repozytoriów i czasopism naukowych, witryn naukowców, materiałów dydaktycznych, opisów patentowych, raportów technicznych.

Scirus oferuje bardzo rozbudowany formularz wyszukiwawczy, w którym poza podaniem określonych terminów można wskazać sposoby ich szukania (np. w wybranych polach opisu albo w całym tekście), sposoby ograniczania (np. wg daty, typu informacji, formatu, źródła czy dziedziny).
SCIRUS
Rys. 8. Wyszukiwanie zaawansowane SCIRUS

6.2 Google Scholar

Google Scholar

Specjalistyczna wyszukiwarka Google rejestrująca abstrakty i/lub pełne teksty i/lub cytowania prac naukowych (artykułów, raportów, książek itp.).

Informacje pochodzą z zasobów otwartego internetu (OA), witryn instytucji naukowych, ale również z komercyjnych baz danych i wydawnictw.

Dzięki indeksowaniu cytowań większości publikacji, rezultaty wyszukiwania w Google Scholar uszeregowane są wg częstotliwości powoływania się na daną pracę.
Rezultaty wyszukiwania są grupowane, tzn. jeśli dana publikacja została odnaleziona w różnych serwisach, na liście wyników prezentowana jest raz, z linkiem, np. wszystkie wersje 4. Jeśli ponadto wśród wyszukanych wersji znajduje się pełen tekst dokumentu, będzie to wyraźnie zaznaczone – link do dokumentu po prawej stronie (rys. 9). Najczęściej są to linki do publikacji dostępnych w repozytoriach instytucjonalnych.
Scholar
Rys. 9. Rezultaty wyszukiwania w Google Scholar – pięć wersji tego samego dokumentu, z których jedna jest dostępna w modelu Open Access, a pozostałe w serwisach płatnych.

6.3 Citebase Search

Citebase Search

Wyszukiwarka i indeks cytowań publikacji z wielu archiwów i repozytoriów z zakresu: fizyki, matematyki, nauki o informacji, informatyki, biomedycyny. Serwis w fazie eksperymentu.

7 Standardowe wyszukiwarki

Wspominany wcześniej protokół OAI-PMH – stosowany w profesjonalnych repozytoriach i serwisach czasopismach publikowanych w sieci – pozwala również na wyszukiwanie materiałów OA przez wyszukiwarki ogólne. Ponadto największe wyszukiwarki indeksują zawartość większości z opisanych tu serwisów.

Jeśli więc zadajemy pytanie Google, to też znajdziemy pełne teksty wartościowych publikacji z repozytoriów. Jednak zazwyczaj „w gąszczu” innych, zbędnych informacji i nie zawsze na pierwszych miejscach wyników wyszukiwania. Zatem to najmniej efektywny sposób docierania do otwartych zasobów wiedzy. Zdając sobie jednak sprawę, że większość z nas korzysta z Google w pierwszej kolejności, pamiętajmy o kilku zasadach:

8 Biblioteki cyfrowe

Kolekcje cyfrowe zawierają zazwyczaj zdigitalizowane (np. zeskanowane) wersje dokumentów rękopiśmiennych i drukowanych i/lub dokumenty utworzone jako elektroniczne, pochodzące ze zbiorów własnych bibliotek. Zdarza się, że biblioteki cyfrowe pełnią funkcję repozytoriów instytucjonalnych, jeśli poza wymienionymi zasobami gromadzą też publikacje naukowe powstałe w macierzystej instytucji. Z tego względu serwisy są często zgłaszane do opisanych wcześniej katalogów repozytoriów i są przeszukiwane razem z innymi otwartymi archiwami przez wyszukiwarki i agregatory OA, np. BASE czy OAIster. Z drugiej strony spotykamy specjalistyczne narzędzia wspólnego przeszukiwania i/lub przeglądania kolekcji dokumentów zdigitalizowanych, np.:

9 Wyszukiwanie otwartych zasobów edukacyjnych

Sposobom wyszukiwania otwartych zasobów edukacyjnych poświęcono kilka osobnych opracowań, np.:

W niniejszym module podajemy kilka najważniejszych wyszukiwarek zasobów edukacyjnych:

10 Serwisy o otwartej nauce

Skuteczną metodą docierania do otwartych zasobów jest zaglądanie na bieżąco na witryny kluczowych organizacji i projektów, portale tematyczne czy zbiory recenzowanych linków. Coraz bardziej godne uwagi stają się blogi tematyczne tworzone przez specjalistów z danych dziedzin. Znajdziemy w nich wiele cennych odnośników do wartościowych źródeł. Oto kilka najważniejszych serwisów dotyczących zasobów otwartych:

Takich serwisów jest oczywiście więcej i byłoby trudno przeglądać je wszystkie na bieżąco w poszukiwaniu nowości. Warto skorzystać z kanałów RSS, o ile są dostępne. Dotyczy to również repozytoriów, baz danych i innych witryn, bowiem RSS jest metodą rozpowszechniania treści publikowanych w często zmieniających się serwisach internetowych, głównie aktualnościach, gazetach, blogach, repozytoriach, bibliotekach cyfrowych, itp. Funkcję RSS oferuje Federacja Bibliotek Cyfrowych, KOED i wiele innych.