3 Bariery w udostępnianiu danych

W innych dyscyplinach współpraca, w szczególności w skali międzynarodowej, nie jest aż tak intensywna, często ze względu na ich specyfikę. Badania są podejmowane nie w dużych programach badawczych, lecz w niewielkich zespołach i pojedynczych laboratoriach, mających różne źródła finansowania. Także w tych dyscyplinach dostęp do cudzych wyników odgrywa ważną rolę – ale w praktyce dane są dostępne w różnych formach, charakteryzujących się różnym stopniem otwartości: publikowanych, omawianych, ale nie udostępnianych, lub wręcz ukrywanych.

Nawet w dyscyplinach, w których dzielenie się danymi jest normą, rzadko kiedy mamy do czynienia z pełną otwartością. Dostęp do baz danych krystalograficznych wymaga subskrypcji, a na przykład trudności z abstrahowaniem i interpretacją danych astronomicznych powodują, że bazy zawierają jedynie około 50% opublikowanych wyników. W wielu wypadkach normą nie jest swobodna wymiana, lecz negocjowane transakcje pomiędzy stronami. Dostępność danych jest ograniczana przez różne czynniki. W państwach Unii Europejskiej zmiany w systemie prawa własności intelektualnej umożliwiają ochronę danych na zasadzie podobnej do ochrony twórczości przez prawo autorskie. Fragmenty danych również mogą być chronione prawami autorskimi.

Część wydawców, szczególnie tych największych, traktuje naukowe bazy danych jako źródło prywatnego zysku, ograniczając dostęp do nich za pomocą kontraktów prawnych oraz utrudnień technicznych. Brak odpowiednich standardów publikacji surowych danych powoduje, że ich zbieranie, przetwarzanie i agregowanie jest utrudnione. Wreszcie w niektórych wypadkach nie ma jasnych warunków dostępu do danych – nawet wtedy, gdy w intencji twórców bazy, ma to być dostęp otwarty.

Zapewnienie pełnej dostępności danych wymaga więc zniesienia trzech rodzajów barier: ekonomicznych, prawnych i technicznych [16]. Brak publicznej dostępności danych pociąga za sobą szereg skutków:

• wyższe koszty prowadzenia badań;
• ograniczenie poziomu badań ze względu na uciążliwość pozyskiwania danych;
• ograniczenie innowacyjności w gospodarce;
  
• ograniczenie współpracy naukowej, szkoleń i edukacji;
  
• gorsza jakość danych, które nie podlegają publicznej weryfikacji;
• wzrost różnic cywilizacyjnych między państwami rozwiniętymi i rozwijającymi się;
• ograniczenie możliwości porównania danych przy replikacji badań.

Wytyczne opracowane przez niektóre instytucje finansujące badania (np. Komisję Europejską w VII Programie Ramowym) stwierdzają, że kwestią kluczową dla projektu jest stworzenie warunków sprzyjających szybkiej wymianie tworzonych danych i materiałów. Zakłada się że taka wymiana jest niezbędna do zapewnienia pracom odpowiedniego tempa, ale także korzystna dla całej społeczności naukowej, która może wykorzystać dane w innych badaniach. Wytyczne zawierają propozycję zasady pełnej dostępności treści, umieszczanych w tym celu w publicznych bazach danych i repozytoriach, po sześciomiesięcznym lub dwunastomiesięcznym okresie embargo.